21.04. 2020 r. – 75 rocznica śmierci płk. Narcyza Wiatra ps. „Zawojna” (1907-1945), komendanta Batalionów Chłopskich na Małopolskę i Śląsk, zastępcy komendanta Armii Krajowej w tym okręgu– Pamiętamy!
21 kwietnia 2020 r. mija 75 lat od mordu na pułkowniku Narcyzie Wiatrze ps. „Zawojna” , działaczu ludowym, oficerze Batalionów Chłopskich (BCh) i Armii Krajowej (AK), którego dokonali 21 kwietnia (sobota) 1945 r. funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa w Krakowie na Plantach przy przecięciu z ulicą Dominikańską . Na miejscu Jego śmierci od 1992 r. znajduje się poświęcony Mu pomnik autorstwa żołnierza BCh, artysty-rzeźbiarza Bronisława Chromego w kształcie kotwicy, znaku Polski Walczącej z napisem: „W TYM MIEJSCU 21 KWIETNIA 1945 ROKU ZOSTAŁ ZAMORDOWANY PRZEZ FUNKCJONARIUSZY URZĘDU BEZPIECZEŃSTWA NARCYZ WIATR „ZAWOJNA” KOMENDANT VI OKRĘGU BATALIONÓW CHŁOPSKICH NA ŚLĄSK I MAŁOPOLSKĘ. KRAKÓW 1992”. Przy tym pomniku,co roku 21 kwietnia spotykali się i spotykają: delegacja Oddziału Krakowskiego Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich z p. o. prezesem Bolesławem Stefanem i sztandarem,śp. członkami: dr Dionizym Smykiem, prezesem, Stanisławem Kopciem, Władysławem Pancerzem i inni; ojciec Jerzy Pająk, kapelan środowisk kombatanckich, przedstawiciel Oddziału Krakowskiego Instytutu Pamięci Narodowej, harcerze, delegacja Szkoły Podstawowej im. Batalionów Chłopskich w Krzęcinie i Jadwiga Duda, prezes Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki”(KPW). W czasie uroczystości pracownik IPN przybliża okoliczności śmierci Narcyza Wiatra, ojciec Jerzy Pająk prowadzi modlitwę w Jego intencji i wspólnie odmawiamy „Wieczne odpoczywanie racz Mu dać Panie, a światłość wiekuista niechaj mu świeci. Niech odpoczywa w pokoju wiecznym Amen”. Kolejno major Włodzimierz Wowa Brodecki, prezes Środowiska Żołnierzy 27 Dywizji Piechoty Armii Krajowej daję komendę i ma miejsce pochylenie sztandaru Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich przed pomnikiem oraz złożenie kwiatów i zapalenie zniczy. Następnie uczestnicy uroczystości udają się na
ul. Gertrudy 16 przed tablicę z płaskorzeźbą Narcyza Wiatra i napisem: „PŁK. NARCYZ WIATR „ZAWOJNA” 1907 – 1945 KOMENDANT VI OKRĘGU BATALIONÓW CHŁOPSKICHJ NA MAŁOPOLSKĘ I ŚLĄSK W TYM DOMU MIAŁ KWATERĘ W LATACH 1943-1945 ZAMORDOWANY 21.IV.1945 R. PRZEZ URZĄD BEZPIECZEŃSTWA. ŻOŁNIERZE BCh….A BYŁO NAS 45 TYSIĘCY. KRAKÓW 1994.” oraz na grób Narcyza Wiatr na Cmentarzu Rakowickim. Współpraca pomiędzy Oddziałem Krakowskim Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich (ZŻBCh) a Stowarzyszeniem „Klub Przyjaciół Wieliczki” została nawiązana w 2010 r. w związku z organizacją w Wieliczce 158 spotkania „Wieliczka-Wieliczanie” pt. „Bataliony Chłopskie (BCh) w Małopolsce, na Ziemi Wielickiej – w 70. rocznicę powstania (1940-2010)”. W czasie 158 spotkania „Wieliczka-Wieliczanie”, które odbyło się w Wieliczce 23.02.2010 r., w sali „Magistrat” Urzędu Miasta i Gminy Wieliczka, z udziałem i prelekcją dr Dionizego Smyka, prezesa Oddziału Wojewódzkiego Ogólnopolskiego ZŻBCh z prelekcjami wystąpili: prof. dr hab. Alina Fitowa, autorka książki pt. „Bataliony Chłopskie w Małopolsce w latach 1939-1945”, Mateusz Szpytma z Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Piotr Gaweł, żołnierz BCh z Brzegów, członek ZŻBCh, Związku Kombatantów i Byłych Więźniów Politycznych RP (ZKiBWPRP) i Henryk Ptak, prezes ZKiBWPRP w Wieliczce.
Prof. Alina Fitowa powiedziała m.in.: „Pierwszym komendantem BCh w Krakowie, we wrześniu 1941 r. został przedwojenny wiciarz – Narcyz Wiatr „Zawojna” (zastrzelony po wojnie 21 kwietnia 1945 r. na Plantach krakowskich). „Zawojna” dokonał niezmiernie wielkiej pracy. Był urodzonym konspiratorem. Bez broni, bez oficerów stworzył prawie 45-tysięczną armię.”
Mateusz Szpytma m.in. powiedział: „W kwietniu 1945 r. Bataliony Chłopskie dotknęła wielka strata. Oto 21 kwietnia 1945 r. na Plantach w Krakowie został zamordowany pułkownik Narcyz Wiatr ps. „Zawojna”. Był on komendantem BCh na Małopolskę i Śląsk. Chociaż wielokrotnie prowadzono śledztwo w tej sprawie, nie do końca udało się wyjaśnić motywów tej zbrodni. Wydaje się, że mogły mieć na nią wpływ porachunki z nim jego podkomendnych z czasów okupacji. W gronie tych, którzy do niego strzelali, znalazły się dwie osoby: Stanisław Paryła i Jan Tomana, które przez pewien okres okupacji były związane z BCh na terenie powiatu myślenickiego. Zajmowali się oni jednak nie tylko walką zbrojną co rabunkami. W związku z tym zostali usunięci przez „Zawojnę”.”
Prof. Alina Fitowa w dyskusji dodała: „Natomiast po zastrzeleniu „Zawojny” przez Stanisława Paryłę z myślenickiego na Plantach w Krakowie, byłam biegłą w procesie niedokończonym tegoż Paryły. Toczył się proces o zastrzelenie „Zawojny”. Relacja ze 158 spotkania „Wieliczka-Wieliczanie” została opracowana przez Jadwigę Dudę w zeszycie 103 „Biblioteczki Wielickiej” (2010 r.)
Na zaproszenie dr Dionizego Smyka 21.04.2010 r. Jadwiga Duda uczestniczyła w Krakowie o obchodach 65.rocznicy śmierci Narcyza Wiatra „Zawojny”. W następnych latach brała udział w kolejnych obchodach ku Jego pamięci.
Od 2010 r. do Wieliczki na spotkania „Wieliczka-Wieliczanie” przybywa Bolesław Stefan, który został członkiem Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki”. Informuje, że w ZŻBCh w Poznaniu jest Eugeniusz Pacia, świadek zamordowania Narcyza Wiatra. Do zbiorów KPW 26.02.2020 r. przekazał kopię „Kroniki z czasów okupacji. Gmina Węgrzce Wielkie” (Wieliczka 1967 r.) pióra Stanisława Sendora, żołnierz BCh z Brzegów. Kopia ta została przekazana do zbiorów Działu Regionalnego Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Wieliczce. Dziękujemy.
21 kwietnia 2020 r. obchody w 75 rocznicę zamordowania Narcyza Wiatra ps. „Zawojna” w Krakowie nie odbyły się z powodu epidemii koranawirusa – odbędą się w późniejszym czasie.
Opracowała Jadwiga Duda
